Gazanfer Paşayev’in Irak Türkmen Şairleri Tühfesi
Dr. Şemsettin Küzeci
Irak Türkmen kültürü, edebiyatı, folkloru ve sanatı ile yakından ilgilenen Azerbaycanlı Profesör Gazanfer Paşayev, kendisinden önce ve kendisiyle birlikte Irak Türkmenlerine ciddi önem verenlerden önemli bir alimdir. Irak Türkmenlerini 1960 yıllarından beri, dilini, folklorunu ve edebiyatını takip eden Paşayev, Türkmenlere hasrettiği yaklaşık 30 kitabı Türkmenlerin medeniyetini ortaya koymuştur.
Paşeyev’in “İraq-Türkman Poeziya Antologiyası- Irak Türkmen Şairleri Antolojisi” adlı son eseri Azerbaycan’ın Başkenti Bakü’de 2019 yılında yayınlandı. Bu eserde Paşayev’in temel kaynağı olan Türkmen düşünürü Araştırmacı yazar Ata Terzibaşı’nın Kerkük’te bastığı 13 ciltlik Kerkük Şairleri ile 3 ciltlik Erbil Şairleri kitabı olmuştur. 464 sayfadan oluşan Kitap Azerbaycan dili Latin elifbasında yazılmış, Azerbaycan Milli İlimler Akademisi, Nizami Gencevi adına Edebiyat Enstitüsü’nün 29 Şubat 2019 tarihli ve 2 no’lu kararıyla “Elm ve tahsil” yayınevinden çıkmıştır.
Kitap; 66 Türkmen şairi kapsamaktadır. Şairlerin özgeçmişleri, şiirlerinden örnekler verilerek Azerbaycan halısı misali ince ince ustalıkla işlenmiştir. Ayrıca G. Paşayev kitapta kendi araştırmalarından bazı cümleleri ve şairlerle ilgili yazdıklarını da Ata Terzibaşı’nın yazdıklarıyla birleştirip, dicle ile firat misali “Şattu-l Arap” a döker gibi bir tühfe eser olarak Türk dünyası edebiyatına Hazar’i Dicle-Fırat’a katmıştır.
Kitabın çıkarılması ve hazırlanması konusunda G. Paşayev ile yıllarca şahsen konuşup, anlaşıp ve tartışarak bir an önce çıkarılmasını istemiştik ve kendisini zorlamıştık… Ancak Sayın Paşayev, her seferinde beni oyalayarak, kafasındaki düşüncesini gizliyordu. Azerbaycan’a bir gidişimde onu çok sıkıştırdım. “Bu kadar kitap hazırlıyorsun neden Kerkük şairleri kitabını basmıyorsunuz demem ve ısrarayım üzerine bana gerçek nedenlerini açıklamak zorunda kaldı. Kendisine çok haklı buldum… Mesele onur, sevgi ve saygı meselesi olduğunu anladım. Meğerse Paşyev; Ata Terzibaşı’na o kadar sevgisi ve saygısı var ki, o hayattayken ben nasıl onun eserini burada çıkarıyım. Çünkü biliyor ki, Terzibaşı çok titiz ve zor bir araştırmacı yazardır. Eserlerini vücudunun damarları gibi korur ve bakar… Bu nedenle beni ikna ederek kitap 10 yıl önce çıkması gerekirken 2019’da ancak çıktı.
Kitapla ilgili benim şahsi görüşlerim zaman zaman sayın Paşayev’i kırdırdı ve özdü diyebilirim. Çünkü Antoloji konusunda benim de güçlü gerekçelerim varıydı… Aslında 2006 ve 2007 yıllarında Ankara’da 2 ciltlik bastığım Kerkük Şairleri kitabım da Azerbaycan Türkçesine “Arzu Nevrozova” tarafından aktarılmış hazır bekliyordu… Konuyu Gazanfer Beye ilettiğimde başta biraz mızıldadı sonra tamam dedi. “Şu şekilde basalım; ben Ata Terzibaşı’nın kitabını aktarmışım senin de 170 şairi içinde aldığın 2 kitap ile birleştirip tek kitap olarak ikimizin adına basarız”. Ben tamam dedim. Ancak daha sonra dedi iki cilt yapalım, Birincisi Ata Terzibaşı’nın kitapları ve 2. Cilt ise senin kitaplarındaki şairler olsun. Yine kabul ettim. Elinizdeki bu (1. Cilt) G. Paşyev tarafından hazırlanmıştır. Kitap ile ilgili görüş bildirmem için bana gönderildiğinde, beni tedirgin eden bazı konulara karşı düşüncemi değiştiremedim. Dolayısıyla da kitabın bu cildinde diğer arkadaşlarımın görüşleri ve değerlendirmelerine yer verildi.
Kitap basıldıktan sonra, bazı kesimlerce ilgi gördü ve bazı Türkmen şairlerince de tepki kazandı. Ancak benim üzerinde anlaşmadığım konular tamamen bir yazarın kitap yazma ve hazırlamam yöntemi ve üslubuyla ilgilidir. G. Paşyev Üstadımın şahsi ile kesinlikle alakalı değildir. Her yazarın kendi yöntemi ve izlediği yolu vardır. Bu kitabın basılması ve hazırlanması tamamen Sayın. G. Paşayev’in düşüncesi ve öz fikri gibi oldu. İyi ki de olmuştur.
Kitabın bu cildi için Prof. Dr. Suphi Saatçi “Gazanfer Hocamız Türkmenlerin Kalbinde Taht Kurmuş Bir Sultan Kimidir” başlıklı bir yazı kaleme alarak, önce Ustada Ata Terzibaşı’nın emeklerini ve sonra kitabı Azerbaycan Türkçesine aktaran G. Paşayev Üstadımızı olumlu bir şekilde değerlendirmiştir. Öte yandan 2019 yılında Türkmeneli Kültür Merkezi Başkanı olan Dr. Mustafa Ziya de “İrak Türkman Poeziya Antologiyası Hakkında Düşüncelerim” başlıklı yazısı takdirle karşılanmıştır.
Kitabın önsözü bölümünde G. Paşayev 34 sayfalık, örnekler, eleştiri, analiz ve değerlendirme olarak bilimsel ve akademik bir şekilde bir makale kaleme almış “Önsöz” olarak kitapta 13-47 sayfalarına yer verilmiştir. Ayrıca G. Paşyev’in, Irak Türkmen Edebiyatçıları ile ilgili münasebetlerini anlatan 32 fotoğrafa kitapta yer verilmiştir. G. Paşayev’in önsözünde bazı bölümleri aşağıya alıyoruz:
“Burada bir məsələdən də söz açmaq istərdik. Əski əlifba ilə basılan 3 cilddən ibarət “Ərbil şairləri” (Kərkük, 2004-2007) kitabını Türkiyədə latın əlifbasında çapa hazırlayan hörmətli Ali İhsan Öbek “Hazırlayanın ön sözü” adlı giriş məqaləsində yazır: “Mətn, ümumi olaraq, günümüz türkcəsinə uyarlanmaya çalışılmışdır. Yerli ağız və şivə özəllikləri, ancaq zorunlu hallarda qorunmuşdur” (Bax: Ərbil şairləri, İstanbul, 2007, s.8).
Bu, Əta Tərzibaşının 1963-2006-cı illər arası ərəb qrafikası ilə Kərkükdə, iki cildi isə Bağdadda çap olunan 13 cildlik “Kərkük şairləri” əsərlərini latın qrafikasına çevirib İstanbulda çap edəndə də (“Ötüken” nəşriyyatı, 2013) baş vermişdir. Türkmaneli şairlərinin poeziyası Türkiyə türkcəsinə uyğunlaşdırılmışdır. Beləliklə, Ali İhsan Öbekin göstərdiyi kimi “yerli ağız və şivə özəllikləri ancaq zorunlu hallarda qorunmuşdur”.
Biz isə Əta Tərzibaşının söz açdığı “Kərkük şairlərinin bir qismi Osmanlı türkcəsini, başqa bir qismi də – ən çox xalq şairləri Azəri Türkman türkcəsini qullanmış və bu şivələr ədəbiyyatımızda bir-birinə qarışmışdır” fikrinə arxalanaraq Antologiyada İraq Türkman ləhcəsini və onun özəl xüsusiyyətlərini qorumağa çalışmışıq.
Burda şunu da ifade etmek isteriz ki, bu kitabın ikinci cildinde de yukarıda zikrettiğimiz gibi daha önce hazırladığımz 2 cilitlik Kerkük Şairleri kitabımızdan 60 Türkmen şairi içeren iknci cilt yine Gazanfer Paşayev’im imzasıyla ve Arzu Nevruzova’nın Azerbaycan Türkçesine aktarımıyla baskıya hazırlanmaktadır.
Bu uğruda başta G. Paşayev olmak üzere, Irak Türkmen edebiyatına ve medeniyetine hizmet eden ve hizmette bulunanlar Irak Türkleri adına teşekkür eder, minnettarlığımızı bir borç biliriz…
