Irak Türklerinin Sürgün Edebiyatı
Şemsettin Küzeci
Irak Türk edebiyatı gerek Irak Türklerinin yaşadığı talihsizlikler veya başka sebeplerle kopukluklara uğrasa da bir bütündür. Bırakın edebi türler arasında çizilen sınırları reddeden edebiyatçı ve eleştirmenler olsa da yer hürriyet vs. değişik ve anlayış düşüncelere yol açabilir vardır.
1950’lerden beri başta Türkiye Türk Edebiyatı olmak üzere dünya edebiyat akımlarına açık olan Türkmen yazarlar yurt dışına çıktıklarında çoğu konularda sürprizlerle karşılaşmadılar. Bilinen baskılar yüzünden kendilerini ve davalarını yazılı olarak ifade edemediklerini göz önünde bulundurarak, yurt dışındaki yazarlarımızın daha özgür çalışma ortamını bulabildikleri hem şans hem şansızlıklar yeni bir edebiyat yaratmıştır.
Sürgün edebiyatı, Türkmen davasının özünü teşkil eden– ve her türlü baskı, tarafgirlik, siyasi yalakalık veya çekingenlikten uzak– sınır tanımayan hür fikir, sanat ve hislerin edebiyatıdır.
Kurtuluş güneşini beklerken bu gönül birlik ve beraberliği içinde edebiyatımızı koruyalım ve zenginleştirelim.
1920’den itibaren fikir ve ifade özgürlüğüne zincirler vurulan yazılı Irak Türkmen kültürü, Bağdat rejimlerinin getirdiği ağır şartları zorlayarak kültür mücahitlerimiz sayesinde çıkarılan, ancak rejim tarafından kısa bir süre sonra kapattırılan onlarca dergi ve gazete yoluyla hayatını sürdürdü. Bu yayınlarımızın başında Beşir Gazetesi ve Kardeşlik dergisinin kültür hayatımızda büyük hizmetleri geçmiştir. Irak’ın en uzun ömürlü yayınlarından sayılan Kardeşlik Dergisi Türkmen milli kültürünün merkezi, aydın insanlarımızın ocağı ve davanın odağı haline gelmişti. Türkmen aydınlarının bir araya gelmesinin tehlikeli olacağını düşünen rejim Türkmen Milli Müzik Takımı’nı kapattı, 1980’de liderlerimizi idam etti, Kardeşlik Ocağı ve Dergisini önce kontrolüne geçirdi ve 1991’de dergiyi kapattı. Ve bu güne kadar da çıkıp çıkmadığını her kes unuttu.
1991’den sonra Dünya sathına dağılan Türkmen aydınları bir araya gelmeleri mümkün olmadığı kadar; kültür eserlerini de yayınlayacak ortak bir platformdan yoksun kaldılar. Türkiye’de yayınlanan Kerkük ve sonradan Kardeşlik dergileri çeşitli nedenlerden dolayı bu görevi yerine getiremediler.
Türkmeneli’nin dışında değişik ülkelerde yaşamak zorunda kalan yazar, şair ve edebiyatçılarımızı içeren edebiyatçılar ve yazarlar birliği gibi bir kuruluşumuzun bulunmadığı, ülkeler arası böyle bir kuruluşu kurmanın mümkün olmadığı, ancak yurt dışındaki kültür eserlerimizi de bir arada toplama ve yaymanın da zaruret haline geldiği bir gerçektir.
İşte.. Yurt dışında milli kültürümüzü yaşatmak, geliştirmek, yaymak, yazarlarımızı teknolojik vesileler yoluyla bir araya getirmek, işbirliği tesis etmek, eserlerini desteklemek ve basmak, böylece milli varlığımızı ve davamızı tanıtmayı amaç edinen bürokratik engel ve prosedürlere takılmayan “TÜRKMENELİ YAZARLAR VE EDEBİYATÇILAR BAĞI”ı kuruldu
Bu “BAĞ” Milli davamıza kalemleriyle hizmet verenlerin bağıdır. Bu “BAĞ” başkanı, yönetim kurulu veya sorumlusu olmayan, hiçbir iç çekişmede yer almayan, hiçbir tarafa bağlı olamayan, hiçbir kurumun güdümüne girmeyen; milli davadan başka bir davası olmayan bir “GÖNÜL BAĞIDIR”.
Bu “BAĞ” son dönemde kültürümüzde müşahede edilen yozlaşma ve bayağılığı reddeder, kaliteli ve sanat kurallarına saygılı eserleri ve sahiplerini teşvik eder, toplumumuzun gerçeğini ve kültürümüzün asilliğini gösteren bu ürünlerin yayılmasını ve davamızı bu parlak yüzüyle tanınmasına çalışır.
İşte yukarıdaki nedenlerle böyle bir Bağı kuruldu. Ve GÜRGÜRBABA bülteninin ilk sayısını 18 Haziran 2001 ‘de çıkardık…
GÜRGÜR BABA BÜLTENİ
Türkmen Bağı’nın ilk yayını GÜRGÜR BABA bültenidir. GÜRGÜR BABA “Sürgünde Türkmen Edebiyatçılarının eserlerini içeren yayın organımızdır. bu bültenin ana hedefi sürgünde yaşayan edebiyatçılarımıza bir özgür ifade platformu sağlamak ve ürünlerini bir arada toplayarak kültürümüzün bu önemli bölümünü dünyaya tanıtmaktır. Bu aşamada sadece Türkçe yayınlanan bu bültene gelecekte Arapça ve İngilizce bölümleri de eklemeyi tasarlamaktayız. Ayrıca, yakın zamanda bilgisayar ortamına geçirmeyi planlıyoruz.
Bültende çıkan yapıtlar “BAĞ” üyelerinin ürünleri ve çalışmalarıdır. ”Bağın Koordinatörlüğüne gelen yazılar Kurul tarafından incelendikten ve sanat şartlarına uygun görüldükten sonra bültende yer alacaktır.
Bültenin bu sayısında şiire ağırlık verilmiştir. Önümüzdeki sayılarda diğer edebi türler de yer alacaktır. Binlerce yıldır TÜRKMENSELİ’Nİ aydınlatan GÜRGÜR BABA! Senin adına çıkardığımız bu bültene de ışığından bir tutam saç. Bugün yayın hayatına atılan bu evladını kucakla!
Bu BAĞ’ dan tek amacımız sürgünde yaşayan Irak Türkmen edebiyatını yaşatma idi. Ancak bu yükü tek başımıza taşımak elbette bizim kapasitemizi onlarca defa aşmaktadır. Türkmenler de her zaman olduğu gibi ben benim dedikleri için ne BAĞ kaldı ve GÜRGÜR BABA…Ama biz yine de usanmadık. Bu defa daha büyük bir şey yapmayı planladık IRAK TÜRKMEN EDEBİYATI ENSKLOPEDİSİ bunu da farklı bir yöntemle yapılmasını düşündük. Uygun olan ve dünyanın her yerine ulaşmak imkânı olan ve dünya teknolojisinden yararlanarak ilk aşamada bir İNTERNET SİTESİ olarak harekete geçtik. www.gurgurbaba.org sitesini Temmuz 2002 ‘de açtık. Bütün dünyadan tebrik mesajları aldık ve dünyanın her yerinde olan ve yaşam mücadelesi veren Türkmenler özellikle de Türkmen Aydınları ciddi bir şekilde bu siteye katkıları olmadı …ve bu güne kadar bu site olduğu gibi gidiyor. Ve her kesin beğenisini kazanıyor.
Burada vurgulanan tek şey; Türkmen Aydınlarının bir kısmı “HAZIURASSALAVAT’A” öğrenmişlerdir. Yani her şeyi hazır isterler.” ALMA BİŞ AĞZIMA DÜŞ” demekten ve düşünmekten de bıkmazlar…Bu nedenle de hem TÜRKBAĞ hem GÜRGÜRBABA dergisi hem de diğer kültür projeleri askıya alındı. Böylece Projelerimiz; Türkmen edebiyatçıları gibi sürgüne gitti. Doluya tutularak okyanus gizlerine katıldı…!!!
SÜRGÜNDEKİ YAYINLAR;
Yıllar öncesi Irak’ı çeşitli nedenlerle terk eden ve Türkiye’ye yerleşen Türkmen kökenli Aydınlarımız; Türkmen Kültürünü yaşatmaya ister istemez içi duygularına hakım olmayarak çalışmışlardır. Türkmen Davası uğrunda gece gündüz demeden, evini barkını ikinci sıraya koyanlar da bu davaya gönülden bağlı olduklarını yazı, kitap, dergi, mecmua ve katıldıkları konferanslarda Türkmen kimliğinin koruması yolunda mücadele vermişlerdir. Onlar her zaman takdire sayendirler. Onlardan; İhsan Doğramacı, Enver Yakubi, Nefi Demirci, İzzettin Kerkük, Ömer Öztürkmen, Habib Hürmüzlü, Erşat Hürmüzlü, Mahir Nakip, Rıfat Yolcu, Suphi Saatçi, Ekrem Pamukçu, Ziyat Akkoyunlu, Tarık Gündüz, Hidayet Kemal Bayatlı, Abdülhalik Bakır; Savaş Avcı, Muzaffer Arslan, Abdurrahman Kızılay, İsmet Tapu, Abdülhalik Bayatlı, Cengiz Ketene, Acar Okan, Ziyat Köprülü, Kemal Bayatlı, Ümit Akkoyunlu, İsmet Hürmüzlü,
Bu uğurda yayınlanan kitap, gazete ve dergilerin Türkmen kültürünün ve edebiyatının var olduğunu ve tanıtmakta büyük hizmet etmiştir.
Irak Türkmen Kültür ve edebiyatı ile ilgili, Türkiye’de Yayınlanan Kitaplardan:
- Kerkük Hoyratları (1975), Kerkük Havaları (1980). Ata Terzibaşı,
- Mum kimin Yayan Kerkük. (1976) ve Kerkük (1990), Nefi Demirci,
- Bir Dramın Öyküsü. Fazıl Demirci, 1996
4.Kerkük’ten derlenen olay Türküleri. (1993) Irak’ta Türk Varlığı (1996), Kerkük Güldestesi
(1999), Suphi Saatçi
- Deniz Rüyası (1969), İki Şehir (1998). Nesrin Erbil
- Kerkük Türküleri (1991). Abdurrahman Kızılay, Salih Turan
- Kerküklü Mehmet Sadık (1991), Irak Türkmen Türkçesi (1996). Hidayet Kemal Bayatlı,
- Irak’taki Türk Kültür Varlığı. Abdüsselam Uluçam, 1991
- Suçum Türk Olmaktır (2000), İki Gönül (1997). Şemsettin Küzeci
- Kerkük Halk Müsikisi. Mahir Nakip, 1991
- Irak Türkleri. Erşat Hürmüzülü…
- Musul Kerkük Olayı. H. Bülent Demirbaş. 1995 (2. baskı)
- 13..Kerkük’ten Perdeler. Cengiz Ketene, 2000
- Irak’taki Türk varlığı. Ziyat Köprülü, 1996
- Irak Türkmenleri’nde Deyimler ve Atasözleri. İhsan S. Vasfi, 2001
- Kerküklü Mehmet Rasih Öztrkmen. H. Suphi Saatçi, 2001
- Hac Abdin (Erol)Kerküklü…İstanbul, 2000Ayrıca, Türkmen edebiyatı ile ilgili Türkiye dışında da bir takım kitaplar yayınlandı. Onlardan:
- Irak Türkmenlerinin siyası tarihi kitabı Azizi Kadir Samancı. Lübnan, 1997
- İlam El–Türkmen ve yeni Irak’ta Türk edebiyatı. Mir Basri. Londra, 1997
- Yuvasız Kuşlar. Sadik Beşir Kerküklü. İran, 1997
Türkiye’de bir takım Gazete ve dergilerinde yayınlanması, Türkmen edebiyatının tanıtılmasında büyük bir rol üstlenmiştir. Bunlardan:
- Kerkük Dergisi (Aylık) İlk sayısı 1 Ekim 1990 Ankara’da yayınlandı. 1997 yılına kadar 24 sayı çıktı. Daha sonra Dergi. İstanbul Derneğine devredildi. 1Ağustos1997 ‘de. Sn. Nefi Demirci, ilk sayısını çıkardı. 1 Ağustos 1999 tarihinde ve 7 sayı çıktıktan sonra tekrar Ankara Derneğine devredildi. 5 sayı daha çıktıktan sonra 29 Şubat 2001 tarihinden bu güne kadar dergi çıkmamıştır. 13 yıl boyunca toplam 36 sayı çıkmıştır.
- Irak Türkleri Kültür ve Sanat bülteni:(Aylık)ilk sayısı 1990 Ankara’da yayınlandı. Bir kaç sayı sonra maddi sıkıntılardan dolayı yayını durduruldu.
- Fuzuli: (Aylık)Irak Türkleri Derneği tarafından İstanbul’da 1986’da yayınlandı. 7 sayı sonra maddi sorunlardan dolayı yayını durduruldu.
- Türkmen Gazetesi. (Aylık)Irak Türkleri Derneği İzmir şubesi tarafından, İlk sayısı 1998’de yayınlandı. 18 sayı yayınlandıktan sonra maddi nedenlerden dolayı yayını durduruldu.
- Notlar Dergisi (2 ayda bir) ilk sayısı 1998 yılında Türkmeneli Vakfı tarafından yayınlandı. Toplam 3 sayısı yayınlandı. Bazı nedenlerden dolayı yayını durduruldu.
- Kardeşlik Dergisi (3 ayda bir). Kerkük Vakfı tarafından yayınlanmaktadır. Bu güne kadar 13 sayısı yayınlanmıştır. Yayına devam ediyor.
- Altınköprü Bülteni (Aylık). Kerkük vakfı tarafından 2002’de ilk sayısı yayınlandı. Bu güne kadar 5 sayısı yayınlanmıştır. Yayına devam ediyor.
- Gürgürbaba Bülteni. Türk Bağ tarafından ilk sayısı 2001yılında çıktı.
- Türkmeneli Gençlik. Irak Türkleri derneği. Ankara, 1995 yılından beri muhtelif zamanlarda çıktı. Bu güne kadar yaklaşık 10 sayı çıkmıştır.
- İran’da Delil, Suriye’de Türkmen ve Almanya’da Türkmen Sesi gazeteleri de yayınlanmaktadır.
Ankara 2002
***
