Kerkük’ten Üsküp’e
(1)
“Makedonya İzlenimlerim”
Şemsettin KÜZECİ
2005’te İstanbul’da düzenlenen 12. Türk Dünyası Günleri ve Kurultayı çerçevesinde Türkçe konuşan birçok Türk akraba topluluklarının gençleri ile tanıştık. Türkmenlimizi, Irak Türkmenlerini onlara tanıtmak, 85 yıldır esaret altında kaldığımızı, buna rağmen var gücümüzle kimliğimizi, benliğimizi koruduğumuzu, Tuzhurmatu, Kerkük, Musul, Telafer’den gelen gençlerimizle birlikte Türk dünyasının gençlerine adeta bir tarih dersi gibi izah ettik.
Türk dünyasından gelen genç dostlarımız ve teşkilat arkadaşlarımız, onlar da bizlere genel yaşamlarıyla ilgili bilgiler aktardılar. İşte bu kurultayların önemi ve amacı, Türk dünyasının gençlerinin birbirleriyle kaynaşması ve işbirliği yapmasıdır.
İstanbul’da tanıştığımız Kurultaya ilk defa katılan Makedonya Türklerinin temsilcisi, Türk Demokrat Partisi Gençlik Formu Genel Başkanı Sayın Enes İbrahim, Sezen Seyfullah, Bayram ve Tayfun gibi aktif gençler, Türkmenelini (Irak Türkmenlerini) unutamadılar ve biz de onları unutamadık. Her yıl Makedonya’da gerçekleşen 19 Mayıs Atatürk’ü Anma, Spor ve Gençlik Bayramı kutlamalarına bizi davet ettiler.
Davetiye şahsım adına ve Türkmeneli Televizyonu olarak yanlarında olmamızı çok istediler. Çalışmalarımızın yoğun olduğu bir ortamda hem de sınavlarımızın tam başlayacağı güne rastlamasına rağmen onların yanına olduk.
Türk şairi Yahya Kemal Beyatlı’nın doğum yeri olan Üsküp’e gitmek kısmetimizde varmış meğer. Tarih 19 Mayıs 2006’yı gösterdiğinde Ankara-İstanbul ve İstanbul-Üsküp Uçak biletimiz elimize alınca bu yolcuğu gerçekleştirdik. Saat tam 11.00’de İstanbul-Ankara uçağına bindik. Saat 14.40’ta da İstanbul-Üsküp (Makedonya) uçağına binerek Türkiye saatiyle 18.00’de Üsküp saatiyle 17.00’de Makedonya topraklarına indik.
Uçak Üsküp üzerindeyken çok ilginç bir duygu yaşamaya başladım. Acaba Üsküp nasıl bir şehirdir diye düşünmeye başladım. Üsküp’ü çok duymuştum. Ama o toprakları görmek, bir türlü kısmet olmamıştı. Aynı uçakta bizimle “Türkiye Milli Voleybol Takımının da olması bizleri çok mutlu kılmıştır.
Benimle Türkmeneli Televizyonu kameramanı 1980 Malatya doğumlu Genco Barshan ile Üsküp Havaalanında Ekonomi Bakan Yardımcısının makam arabasıyla şoförü ve bir de Makedonya Türk Demokrat Partisi Gençlik Formunun yönetim kurulu üyesi Hasan Ömer tarafından karşılandık.
Makedonya’nın başkenti Üsküp’e diğer adıyla Skoıpje’ye 17 km uzaklıkta olan havaalanındaki izdiham dikkatimizi çekti. Bir yandan 19 Mayıs Atatürk’ü Anma, Spor ve Gençlik Bayramı bir taraftan da Türkiye Voleybol Milli Takımının havaalanında yetkililerce karşılanması, havaalanını çifte bayram havasına soktuğunu gördük.
Atatürk’ü Anma programına 2 saat kala Üsküp’e vardık. İlk önce kalacağımız “Centar Oteline” yerleştik. Ardından da kutlamanın yapıldığı Makedonya Parlamentosu Üsküp Ordu Evi salonuna vardık. Program hazırlıklarına katıldık. Ses sistemlerini ve kameramızı yerleştirdikten sonra programı güzel sunucu Nagehan Abbas’tan aldık. Önce Saygı Duruşu ve Makedonya marşı ile Türkiye’nin İstiklal Marşı okundu. Ardından da Makedonya Türk Demokrat Partisi Gençlik Formu Genel Başkanı Ense İbrahim açılış konuşmasını yapmak üzere kürsüye çıktı.
19 Mayıs kutlamalarının önemine değindi ve kutlamalarda katkısı bulunan T.C. Büyükelçiliğine özellikle de Askeri Ataşesi Kurmay Albay Rahmi Acar’a teşekkür etti. Ardında da “Irak’tan Türkmeneli Televizyonu konuğumuzdur. Kutlamaları görüntülemek için Üsküp’teler. Türkmeneli TV temsilcisi Sayın Şemsettin Küzeci, aynı zamanda da Türk Dünyası Genç İletişimciler Birliği Kurucu Genel başkanıdır.” dedi ve hemen bendenizi kürsüye davet etti.
Apar topar kürsüye çıkıp Irak halkı özellikle de Irak Türkmenlerinin ve Türkmeneli Televizyonu çalışanlarının sevgi ve saygılarını Makedonya Türklerine ve salondakilere ilettim. 19 Mayıs Kutlamalarını da kutlayarak Irak Türkmen gençleri ve Türkmeneli Televizyonu adına TMP Gençlik Formu Genel Başkanı Enes İbrahim’e bir Onur Plaketi takdim ettim. Kutlamalara katılanlar tarafından Türkmenler için kocaman bir alkış geldi. Gözlerim dolu yerime oturdum.
Protokol konuşmaları devam etti. Makedonya Türk Demokrat Partisi Genel Başkanı Dr. Kenan Hasip, ardından da T.C. Üsküp Askeri Ataşesi Kurmay Albay Rahmi Acır, sinevizyon destekli 19 Mayıs’ın tarihi sürecini ve önemini kapsayan bir konuşma yaptı. Makedonya Parlamentosunda Türk Milletvekili Zerin Abbas tarafından Kurmay Albay Rahmi Acar’a Makedonya Türklerine vermiş olduğu desteklerinden dolayı bir tablo verildi.
T.C. Üsküp Büyükelçisi Taner KARAKAŞ, MATUSITEB Başkanı Fadıl Hoca ve son olarak protokol konuşmalarını Makedonya Türk Demokrat Partisi Genel Başkanı Dr. Kenan Hasip, çok etkili bir konuşma yaptı.
Programda sanatçı Behiç İbrahim’in sunduğu mizah gösterisinden sonra Ankara’dan gelen Türk Sanat Musikisi Araştırma Derneği Korosu birbirinden güzel Rumeli türkülerini ve Atatürk’ün sevdiği şarkıları seslendirdiler. Türkiye’m türküsünü ellerinde Türk bayraklarıyla salonda bulunan herkes bir koro şeklinde icra etti. Ardından da bir kokteyl ile programın ilk günü sona erdi.
Kokteylde Türk Demokrat Partisi Genel Başkanı Dr. Kenan Hasip, Türkiye’nin Makedonya Büyükelçisi Tamer Karakaş, MATUSITEB Başkanı Fadıl Hoca, TDP Milletvekili Zerin ABBAS, TDP Gençlik Formu Başkanı Enes İbrahim Türkmeneli TV’ye konuştular: Türkmeneli Televizyonuna teşekkür ederek Irak Türkmenlerinin haklı davalarında başarılı olmalarını dilediler.
ÜSKÜP’TE TÜRK ESERLERİ
Üsküp’ün Osmanlı İmparatorluğu egemenliği altına girmesi 1389’da oldu. Bu tarihten itibaren bir sancak merkezi yapılan Üsküp, Fatih Sultan Mehmet tarafından Rumeli Beylerbeyiliğine bağlı eyalet merkezi yapıldı. Üsküp, Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’nde önemli bir yönetim ve ticaret merkeziydi.
20 Mayıs 2006 tarihinde başkent Üsküp’ün tarihi Türk Çarşısını dolaştık. Oradaki esnaflar Türkçe konuşuyorlardı. Çarşının ortasında Murat Paşa Cami ve Çifte Hamama rastladık. İlginç olan Üsküp’te bütün eski hamamların şu anda müzeye dönüştürüldüğünü gördük. Üsküp’ün Ticaret Merkezinin içerisine girdiğimizde her mağazanın önünde yüzlerce gencin fotoğrafını gördük. “Bu da ne?” diye sorduk. Acaba evlenmek mi istiyorlar yoksa iş arayışındalar mı bu gençler. Cevap ilginç idi. “Hayır bu gençler bu yıl liseden mezun oldular. Bize adet böyledir.” dediler. Amma da ilginç.
Yine çarşıdayız. Bir antikacıya rastladık. Çok sayıda devlet başkanının fotoğrafı ve ülkelerin paraları sergileniyordu. Yakınlaşınca bizim diktatörün resmine rastladık. 5‘lik Irak dinarı üzerinde büyütülmüş resmi sergileniyordu.
Türk çarşısının doğusunda koca bir çınar ağacının yaşını Urfalı Kebapçı Mustafa Bey (Hacı Bey) sorduğumuzda 80 yaşında olduğunu öğrendik. Bizi çaya davet etti. Hacı Mustafa Bey “Dünyanın her yerinden gelen Türk misafirler bu çınar ağacının altında otururlar.” dedi. 9. Cumhurbaşkanı Sayın Süleyman Demirel de bizim oturduğunuz yerde oturmuş. Hacı Mustafa devam etti ve parmağıyla iki masa ilerisine işaret ederek oradaki masaya T.C. Genelkurmay Başkanı Sayın Hilmi Özkök’ün Makedonya’yı ziyaret ettiğinde oturduğunu, ayran ve çay içtiğini söyledi.
Türkmeneli TV olarak konuk olduğumuz Üsküp, tıpkı Kerkük’e benzer bir Türk şehridir. Türk Kalesi, Taşköprüsü, şehrin ortasından geçen Vardar Nehri, camiler, Türk yapılı hamam ve hanlar, bu şehrin Kerkük gibi Türk olduğunu gösteriyor. Taşköprü’nün sağına düşen ve Vardar Nehri’nin sahilindeki gazinolar, Üsküp’te yaşayanlar tarafından çok benimsenmektedir.
FOLKLOR GÖSTERİSİ
Makedonya’nın diğer bölgelerinde (Kalkandelen, Gostiver, Ohri, Manastır) yaşayan Türkler için TDP Gençlik Formu 19 Mayıs Atatürk’ü Anma, Spor ve Gençlik Bayramı’na özel kutlama programı düzenledi. Etkinliklere katılımlarını sağlayarak muhteşem bir folklor ve müzik gösterisi yapıldı.
Programın sunucusu gazeteci dostumuz Sezen Seyfullah, açılışı yaptıktan sonra TDP Gençlik Formu Genel Sekreteri Bilgin Demir, konuşmasını yapmak için kürsüye çağrıldı. Ardından da TDP Genel Başkanı Dr. Kenan Hasip, 19 Mayıs kutlamaları anısına anlamlı bir konuşma yaparak Atatürk’ün gençlere verdiği önemi anlattı. Sırasıyla Makedonya’nın muhtelif bölgelerinden katılan Türk okullarının folklor gösterileri sunuldu. Öğrenciler çok heyecanlı, çok istekli bir şekilde faaliyetler takdim ettiler. Bir bayram havasının yanı sıra bahar şenliklerini rüzgâr gibi estiriyorlardı.
Atatürk’ün babası Ali Rıza Bey2in doğduğu köy olan “Kalecik”ten gelen müzik ekibiyle tanıştık. Birkaç türkü ve folklor oyunları sundular. Ne mutlu size böyle bir köyde yaşıyorsunuz diye onlara söylediğimde “Ne Mutlu Türküm Diyene” sözünü ekibin başı, iftiharla bana cevap olarak söyledi.
MAKEDONYA TV’SİNDEKİ TÜRKÇE BÖLÜMÜ
Üsküp’ü gezmek ve oradaki Türklerin kültürel ve sosyal yaşantılarını yerinde izlemek arzusundaydık. Her attığımız adımı ölümsüzleştirmek istiyorduk. TDP Gençlik Formu Genel Başkanı Ense İbrahim, Genel Sekreter Bilgin Demir ve Sadullah Sait, bizlere her konuda rehberlik ettiler. Zamanımızın kısıtlı olmasına rağmen önce Makedonya Televizyonunu ziyaret ettik. Türkçe bölümü sorumlusu Sedat Azizoğlu bizi sevgiyle karşıladı. Kardeş TV olarak Türkmeneli Televizyonunun mikrofonlarını kendisine uzattım.
“Kadromuz 14 kişiden oluşuyor ve günde 2 buçuk saat yayın yapıyoruz. Haber, yorum, görüşme, belgesel ve müzik klipleri yayımlıyoruz. Sıkıntılarmız çoktur. Özellikle de personel konusunda ve bir de malzeme eksikliğimiz var. Elimizde yeterli film ve programlar bulunmamaktadır. Türkçe kliplerimiz yok. Öğretemiyoruz. İmkânlarımız kısıtlıdır. Türkmenli TV’yi uydudan izliyoruz. Sizler her ne kadar bizlerden uzaksanız da gönlümüzdesiniz.” dedi.
Mikrofonumuzu haber sunucusu Esra, eşi Eran Hasip ve Sunay Efendiler’e uzattık. Onlar da sıkıntılarını, duygu ve düşüncelerini Türkmeneli TV’ye açıkça anlattılar. Hem mutlu hem de üzüntülü olarak Makedonya TV’den ayrıldık.
MAKEDONYA TÜRKLERİNİN SESİ
“YENİ BALKAN GAZETESİ”
Sırada Balkan Türklerinin sesi sayılan “Yeni Balkan” gazetesi vardı. Gazetenin imtiyaz sahibi ve genel yayın yönetmeni Murteza Sulooca bizi karşıladı. 16 sayfa olarak yayımlanan gazetede çalışanlarla tanıştık. Hacer V. Sulooca ve Elyesa Ali kardeşlerimizi gördük. Orada Makedonya Türklerinin usta kalemlerinden sayılan bir aydın Türk ile de tanıştık. O da Fahri Kaya idi. Çok alçak gönüllü olduğunu gördük.
MAKEDONYA’DA İLK ÖZEL TÜRK KÜTÜPHANESİ
Koşa koşa her yeri gezmek istiyorduk. Ancak saatler ilerledikçe dönüşümüz yaklaşıyordu. Her gittiğimiz yerde Türklük adına yeni bir şeye rastlıyorduk. Köprü Kültür, Sanat ve Eğitim Derneğinde bizi bekliyorlardı. Dernek Başkanı ve Hüsrev Emin ve yönetim kurulu üyeleri bizleri kapıda kabul ettiler.
İçeri girer girmez çok ilginç bir görüntüyle karşı karşıya geldik. Bir salona girdik ki dört etrafı Türkçe kitap ile doluydu. Ortada araştırma ve okuma masaları, karşıda bilgisayarlar vardı. Etrafında gençler oturmuş Köprü dergisinin son sayısını hazırlıyorlardı. Önümüzdeki masaya derneğin yayın organı sayılan “Köprü” dergisinin son 10 sayısı koyuldu. Dergi kapağı 4 renkli kuşa kâğıda baskılıydı. İçerik olarak Makedonya Türklerinin kültür, sanat, edebiyat ve medeniyetinin tarihini kapsıyordu.
Makedonya’da dikkatimi çeken başka bir şey de arabadan fazla motosiklet kullanmalarıydı. Yediden yetmişe motosiklet kullanıyordu ve kadınlar ise bisiklet kullanıyorlardı. Çifte kumrular gibi de sarmaş dolaş gezip tozuyorlardı Makedonyalılar. En işlek caddelerini gezerken orada dikkatimizi bir büyük saat çekti. Rehber dostumuza sorunca dedi ki “Orası Müzedir. Ancak bugün pazar olduğu için içeri giremeyiz.” Bizim de dönüşümüze saatler kalmıştı. Durumu anladık. Temmuz 1963’te Üsküp’te en büyük depremlerden birisi gerçekleşmiştir. Bu saat de o zamanki tren istasyonunun saati idi. Ama şimdi burası müzeye dönüştürülmüştü.
Son saatlerimizde Koç Holding tarafından Makedonya’ya yapılan Ticaret Merkezini ziyaret ettik. Yine orada müdürlük yapan bir tanıdığa rastladık. Oranın Teknik Müdürü İrfan Bey, Saddam Dönemi’nde Bağdat’ta ve Kerkük’te çalışmış. Kendisi Makedonya Türklerindendir. Başta çekimin yasak olduğunu söylediler. Daha sonra İrfan Bey, pazar olmasına rağmen genel müdür yardımcısını aradı. Kendisi bize referans olarak çekim yapmamızı sağladı. Biz de ona Türkmeneli TV’nin mikrofonlarını açtık. Bize Türk Ticaret Merkezi bir diğer adıyla “RamstoreMall” hakkında bilgi aktardı.
İçeride bir ay ile tanıştık kendisi oynayıp zıplıyordu. Bizi görünce daha da zıplamaya başladı. Biz de mikrofonumuzu eline verdik. Montajda üzerine hangi şarkıyı koyacağımızı ta Makedonya’da düşünmeye başladım. Montajda çok ünlü bir yabancı müziği görüntü altına döşeyerek anlayan anlasın düşüncesiyle bir mesaj vermeye çalıştık.
Son olarak, Türkmeneli Televizyonumuzu, Makedonya’ya davet eden Türk Demokrat Partisi Gençlik Formu Genel Başkanı Enes İbrahim, Üsküp’teki mütevazı bürolarında bizleri ağırladı. Kendisiyle son röportajımızı yaptığımızda cep telefonu çaldı.
Ve Londra’da bulunan Makedonya Ekonomi Bakanı Yardımcısı Maksut Ali olduğunu öğrendik. Bizleri sordu. Selamlarını iletti. Türkmeneli halkında başarılar dilediğini aktardı.
Ardından da Enes dostumuz, bizleri Makedonya Havaalanına kadar Türkiyeli bir dostuyla uğurladı. Ama bizlerin gönlü, yüreği onlarda ve onların yüreği de bizlerde kaldı. Onları Kerkük‘te ağırlamak umuduyla Türkiye’ye doğru uçağımıza hareket etti. “Sağlıcakla kal Makedonya, güle güle Üsküp” sözleri dudaklarımızda titremeye başladı.
MAKEDONYA İLE İLGİLİ DİP NOTLAR
Makedonya Cumhuriyeti, Balkan Yarımadası’nın merkezinde yer alan bir ülkedir. Yüzölçümü 66.600 km’lik bir alanı kapsar. Çoğu Makedon olmak üzere Yunan, Arnavut, Bulgar, Ulah, Roman ve Türklerin yaşadığı mozaik bir ülkedir.
Dağlık ülkesi olan Makedonya’nın başkenti Üsküp’tür. Diğer önemli şehirleri ise Gostiver, Kalkandelen, Manastır, Pirlepe, Kumanova ve Üsküp’ten sonra en güzel şehir sayılan Ohri’dir.
Ortalama nüfusu 2.214.000 olan Makedonya’da başkent Üsküp’ün nüfusu 550 bindir. Makedonya nüfusunun %50’sini Makedonlar, %38’ini Arnavutlar, % 5’ini Türkler, 2,2’sini Romenler, 2,1’ni Sırplar ve 2,7’sini diğer gruplar oluşturmaktadır. Makedonya Türklerinin nüfusu 80.000 civarındadır.
Makedonya’nın resmi dili Makedoncadır. Kullandığı yazım imlası kiril harfleridir. Türklerin ise kullandıkları dil, Türkiye Türkçesidir, Latin alfabesini kullanmaktadırlar.
Makedonya Parlamentosunda 3 Türk milletvekili ve Ekonomi Bakan Yardımcısı, Türkleri temsil etmektedir. Makedonya Türk Demokrat Partisinin kullandığı bayrak, Türkiye Cumhuriyeti devletinin bayrağıdır.
Makedonya’da yaşayan Müslümanların sayısı verilen kaynağa göre çeşitlilik göstermektedir. Makedonlar tarafından burada yaşayan Müslüman nüfus %30 olarak gösterilmektedir. Bölgede yaşayan Müslümanlar ise oranlarının en az %50 civarında olduğunu ifade etmektedirler.
Ülkede tarım oldukça gelişmiştir. Makedonya Avrupa’nın sebze ve meyve ambarı gibidir. Ülkenin elektrik enerjisi, linyitin yanı sıra İnce Karasu Irmağı üzerindeki santrallerden sağlanmaktadır.
Makedon dilini ve kültürünü geliştirmek için eğitim, tiyatro ve diğer sanatsal etkinlikler gerçekleştirilmeye çalışılmaktadır. Makedonya Cumhuriyeti kendi radyo ve televizyonuna sahiptir. Kültürel kurumların çoğu Üsküp’tedir.
Mart 2003 yılında ise Türk derneklerinin ortak bir çatı altında toplanmasını sağlayan bir oluşum ile “MATÜSİTEB” Makedonya Türk Sivil Toplum Teşkilatları Birliği kurulmuştur. Makedonya uluslararası kültürel arenada Struga Şiir Festivali, Balkan Festivali ve Goran Stefanovski oyunları ile yerini almış durumdadır. Bu organizasyonlara Türkiye’den de gruplar katılmaktadır.
Makedonya’da yaşayan Müslümanların sayısı verilen kaynağa göre çeşitlilik göstermektedir. Makedonlar tarafından burada yaşayan Müslüman nüfus %30 olarak gösterilmektedir. Bölgede yaşayan Müslümanlar ise oranlarının en azından %50 civarında olduğunu ifade etmektedirler.
Bölgedeki Müslüman nüfusu Arnavutlar ve Türkler oluşturmaktadır. Müslüman nüfus yoğun olarak ülkenin batısında yaşamaktadır. Batı Makedonya’daki Müslümanların ekonomik durumları ve eğitim durumları doğudakilere göre oldukça iyidir. Buradaki Müslümanların çoğu kendi iş yerlerine sahiptir. Türklerin ve Arnavutların kendi ana dillerini öğrendikleri okulları vardır. Ancak üniversitelerde Müslüman nüfusa sadece %10’luk kontenjan ayrılmıştır.
Müslümanların yoğun olarak yaşadıkları başkent Üsküp, tipik bir Anadolu kenti görünümündedir ve Türkçe konuşanların sayısı oldukça fazladır. Makedonya’nın doğusunda ise Müslüman azınlığın %10 civarında olduğu tahmin edilmektedir. Buradaki Müslümanların siyasi olarak herhangi bir yapılanmaları yoktur. Ekonomik, sosyal ve kültürel durumları da oldukça kötüdür. Buradaki Müslümanlar arasında işsizlik oranı yüksektir. Makedonya hükümetinin izlediği caydırıcı politikalar nedeniyle buradaki Müslümanların eğitim seviyesi de oldukça düşük oranda kalmıştır.
